Categorieën

De geheimzinnige en suggestieve letter x

De x is meer een begrip dan een letter en staat tegenwoordig voor alles wat geheimzinnig, onbekend of pikant wordt verondersteld. Maar hij is als zelfstandige letter in het alfabet een bedreigde diersoort aan het worden. Dat was anders in het Arabisch, waar hij uit stamt. De x speelde de rol van zelfstandige en onbekende factor of grootheid in de rekenkunst, de al jabr, de algebra. De Arabische x werd uitgesproken als say en kwam in het Spaans als sei, later xei en nog weer later x. In het oude Grieks was het eerst de letter sz en later ook voor de harde g, de chi, die samensmolt met de zachte g, de ksi. Maar ook andere talen dan het oude Grieks worstelen met deze merkwaardige dubbelletter. Bij ons laat de x zich lezen als ks en als ss. Sex werd seks en Texel werd Tessel. In andere West-Europese talen is iets navenants aan de gang. De x werd iets tussen een k, een z en een s in, zoals bijvoorbeeld in het Frans bij het woord Bruxelles. In het Italiaans is het, bijvoorbeeld bij het woordje xilofono een cs-klank geworden. In het Duits en in de Scandinavische talen is het een ks geworden. Enige winst is er eigenlijk alleen in de vs. In het Amerikaans vervangt de x het woordje extra, dus daar wel functiewinst. Dat heeft vooral te maken met de luiheid van de Amerikaan, die ook liever het numerieke 2 gebruikt in verkeersborden, dan het alfanumerieke two. Maar het Amerikaans is toch een uitzondering want in veel talen verdwijnt de oude vertrouwde alfanumerieke x als zelfstandig fenomeen naar de achtergrond en soms zelfs geheel uit de spelling. Daarmee is het de meest nutteloze letter uit het alfabet en verdient het met drie kruisjes toch aandacht in deze encyclopedie.